Euskaraz lan egiteko bidean, euskara eskubide

Lehendabizi, Euskaltzaindiari eskerrak eman nahi nizkioke ELAren izenean jardunaldi hauetan parte-hartzeko eta gure sindikatuaren ahotsa ekartzeko egindako gonbidapenarengatik.

Gaurko hitzaldia euskararen egoerari buruzko azterketa orokor batekin hasi behar dugu eta, ondoren, eremu sozioekonomikorako hurbilpena lan-mundutik egingo dugu, gure espazio naturaletik.

ELAren ustez Euskararen biziberritzeari buruzko paradigma eguneratu behar dugu, neurri handi batean ezagutza zabaltzea eta debekurik ez izatea izan dira diktadura faxista ondorengo euskalgintzaren aldarrikapen elementu nagusiak, eta egungo egoeran euskaltzaleon diskurtsoak beste parametro batzuk hartu behar ditu, aurreko binomio horren garapen hutsa izango ez dena.

Ez da harritzekoa ezagutza eta debekurik eza denboran funtsezko elementuak izatea, besteak beste mendeetan euskararen debekua izan delako frantseztea edo espainiartasuna inposatzeko erabili den elementu nagusia eta horrek euskararen ezagutza desagertze bidean kokatu zuelako. EAEn azken hamarkadetan hezkuntzaren bitartez ezagutzak nabarmen egin du gora eta debeku espazioak murriztu egin dira, paradigma aldatu ezean honek ondorio bat izan dezake, euskalduntzean egin beharrekoa egina dagoelako sentsazioa, eta euskararen erabilera norbanakoon ardura hutsa dela. Guk ez dugu irakurketa hau konpartitzen, gure ustez hizkuntzen erabilerak ekosistema bat eskatzen du, eta XXI. mendeko mundu honetan are gehiago. Gaur egun, komunikaziorako tresna berriekin, ez dago arnasgune errealik euskararentzat. Erdarazaleek egun ez dute debekuen beharrik gaztelania edo frantsezaren hegemonia bermatzeko (Nafarroan gertatzen ari den inboluzioak kontrakoa eman arren), bizitzako esparru guztiak merkantilizatu diren garai honetan euskararen tamaina txikiak ziurtatu egiten du gure hizkuntzak espazio marjinalak beteko dituela, eta beti esfortsu militante izugarrian oinarritua. ELAn argi daukagu euskarak beste espazio bat beteko badu lan-militantea ezinbestekoa izango dela, baina horrekin batera gobernuen interbentzio publiko orekatzaile bat ezinbestekoa izango dela, merkatu ekonomiaren inposaketak erdararen aldeko homogeneizazio kulturala ekarriko baitu, ezinbestean.

Zentzu horretan, Euskaraldiaren dinamikak arduratzen gaitu, botere publikoen proposamen nagusia hau izango bada. Euskaraldiak testuinguru egoki bat sortzen du norbanakook gure hizkuntza portaerak negoziatzeko, baina honen ondorioa izan daiteke ardura bakarra norbanakoon esku uztea.

Gobernuek gizarte zibilari lagundu beharko liokete euskarak erdaren espazio hegemoniko guztiak lehiatu ditzan. Eta gizarte eragileoi dagokigu, elkarlan espazioak elikatzea proiektu ezberdinak martxan jartzeko, baina, era berean, kritika politikora espazioak bermatzea gobernuak bestelako anbizioarekin aritu daitezen euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzen gure bizitzako esparru guztietan.

Gizartearen bultzada bermatzeko euskaltzaleon diskurtsoan elementu batzuk indartzea oso garrantzitsua iruditzen zaigu. Gure kasuan euskararen gaiak bi dimentsio dauzka:

• Batetik, euskara ez da altxor kultural bat, soilik, euskara euskaldunok gure bizitza garatzeko aukeratu dugun hizkuntza da eta eskubidea dugu gure hautazko hizkuntzan bizitzeko. Beste edozein eskubide zibilek eragiten duen bezala, euskaldunok eskubidea izan behar dugu gure hizkuntza hautuengatik diskriminatuak ez izateko. Eskubide zibilak ez dira norbanakoon kontu hutsa, gobernuek bermatu behar dituzten eskubideak dira eta, ondorioz, obligazioak sortzen dituzte eta eskubideak garatze baliabideak bermatu behar dira. Aipatutako eskubide horrek bizitzako alor guztiak hartu behar ditu, baina gurean bereziki garrantzitsua da langileok euskaraz lan egiteko dugun eskubidea bermatzea.
• Bestetik, klase sindikatua gara, eta argi dugu gizarte justuago baten aldeko eraldaketa prozesuan euskara ere eraldaketarako tresna dela. Edozein eraldaketek espazio fisiko bat behar dute eta, era berean, espazio horretan dauden herritarrek proiektu komun baten parte sentitu behar dute, horrek eramango baitutu elkarrekin aritzera aldaketa horren alde. Guretzat hori da klase sentipena. Euskarak komunitatea sortzeko gaitasuna du, euskaldunok hari ikustezin batekin lotzen gaitu, eta hau oinarrizko elementua da komunitate baten sorreran. Zentzu horretan, homogeneizazio kulturalak eragiten duen indibidualizazioaren aurrean, euskararen biziberritzea iraultzailea da guretzat.

Gure sindikatuak, baina, badu kezka handi bat. Eraldaketa soziala gehien behar duten esparruetako langileek, prekaritatea bereziki bizi dutenek, dute harreman txikiena euskararekin. Azken hilabeteetan egin ditugun borroka batzuetan langileekin erdaraz komunikatzea ere ez da erraza izan. Argi dugu sindikatuaren ardura lehendabizi egoera okerrenean dauden langileekin aritzea dela eta asmatu behar dugu euskara langile hauentzat eraldaketa proiektu baten parte sentiarazteko elementua bihurtzen. Oraindik ez dakigu zelan egingo dugun, baina kezka badugu eta etorkizuneko erronka izango da guretzat. Gizarte moduan Ongietorria euskaraz egiteko ardura dugu, euskara integrazio tresna bihurtzekoa.

Eta lan-mundurako hurbilketa egiten hasita, lehendabizi autokritika egin behar dugu. Sindikatuaren egiteko nagusia negoziazio kolektiboaren bitartez langileen bizi baldintzak taldean antolatzea da, eta ez dugu behar bezala asmatu hor euskara txertatzen. Ez zaigu euskararekin bakarrik gertatzen, orokorrean langile mugimenduaren aldarrikapen klasiko izan ez diren elementu guztiekin gertatzen zaigu.

Bereziki elementu batekin ez dugu asmatu, kontraesan indibidualak proiektu kolektiboen bitartez ordezkatzen. Batzuetan guretzat konplikatua da gure afiliatu indibidualen egoera kudeatzea euskalduntze prozesu batean, afiliatu horien egoera pertsonaletik, nolabait, guk ere ez dugu asmatu arduren indibidualizaziotik ihes egiten. Hori gainditzeko langileen egoera indibidualak lanketa kolektibo baten baitan kokatzea ezinbestekoa da, eta lanketa horren baitan arazo indibidualak taldean konpontzea. Esango nuke azkenaldian hobe ari garela horretan, baina bide luzea dugu oraindik ere.

Sindikatu barneko funtzionamenduan ere badugu zer hobetua. Gure organo nagusien funtzionamendua egun euskarazkoa da, baina langileekiko harremanean oraindik ez dugu bermatu sindikatu barnean ere euskaraz bizitzeko eskubidea. Neurri batean gure sindikatuaren funtzionamendua gizartearen islada da, hala ere, badugu zer hobetua honetan ere gizartearen aldaketa oso itxaron gabe.

Eta non kokatzen ditugu etorkizuneko erronka nagusiak? Batetik, gobernuekiko aldarrikapenetan, euskaldunon eskubideak jokoan dauden esparru guztietan zehaztapen ezberdinak eskatuko ditugu, eskubideek zer obligazio dakartzaten, eta eskubide zein obligazioak bermatzeko zer baliabide ezarri behar diren, epe jakin batean eskubideak benetan bermatuak izan daitezen. Administrazioen funtzionamenduan hurrengo kezka nagusiak dauzkagu:

• Behin-behinekotasuna eta euskalduntzea bateraezinak dira. Administrazioko langileen %40 behin-behinekoa da, horietako asko erdaldunak. Langile horientzat euskara etsaia izan daiteke lanpostua galtzeko arriskua badakar, eta kontuan izanik langileen behin-behinekotasun kopurua izugarria dela, masa kritiko handiegia da euskara etsaitzat har dezaten. Gure sindikatuaren ustez behin-behineko langileen lanpostuen kontsolidazioa eman behar da, kontsolidazio horretan euskalduntzea ere ezarrita, baina euskalduntzeko baliabideak ezarrita, trantsizio neurriak ere hartuta hala behar denean. Eta era berean, egoera hau berriro ez errepikatzeko neurriak hartu behar dira, ezinbestean, batetik berriro ere behin-behineko kopuru hori izan ez dadin eta, bestetik, egun lehen aldiz administrazioan lanean hasten diren pertsonek euskara ezagutzarik izan ez dezaten.
• Aurrekoarekin lotuta, langileen euskalduntzea, bereziki behin-behinekoena, inongo laguntzarik gabe egin da, bereziki denboraren antolaketari dagokionez. Administrazioko langileen kopuru handi bat emakumea da, eta gizarte matxista honetan dugun rol banaketarekin euskalduntzea ez da erraza. Honek ere konponbidea behar du.
• Era berean, hurrengo urteetan administrazioko langileen parte handi batek erretiroa hartuko du, honek aukera paregabe eskaintzen du 10 urtetako prozesu bat gidatzeko, helburu ari batekin, epe horretan administrazioek zerbitzu guztiak euskaraz eskaini ahal izateko eta, era berean, administrazioko langile guztiek euskaraz lan egiteko eskubidea bermatua izan dezaten. Honek suposatzen du epe horretan langile guztiek euskarazko ulermena, behintzat, erakutsi behar dutela (salbuespeneko kasuetan izan ezik). EAEn hau posible da, gatazka handirik sortu gabe, izango da ausardiarik hau aurrera eramate?
• Kezka zehatz bat dugu. Badakigu EAEn administrazioko langileen Euskalduntze Dekretu bat izango dela. Sindikatuokin ez da inongo harremanik izan dekretu honen lanketarako, ez dakigu zer diagnostiko hartu duten oinarri moduan eta diagnostiko horren baitan artikulatua idatzi aurretik zein helburu ezarri diren. Guretzat demokratikoki onartezina da gobernuak jadanik artikulatu bat landuta izatea eta hau sindikatuokin aurretik eztabaidatu ez izana.
• Azkenik, administrazioen euskalduntzearekin lotutako diskurtsoa lehiatu behar dugu. Administrazioetan lan egitea eskubide moduan ikustarazi nahi dute batzuek, euskaldunok esparru honetan erdaldunekiko pribilegio bereziren bat izango bagenu bezala. Administrazioetan gizartearen zerbitzura egiten da lana eta gizarte elebidun batean bi hizkuntza nagusiak ezagutzen dituen langileak zerbitzu hobea ematen du. Langile elebidunek bakarrik bermatzen dituzte gizartearen eskubide guztiak. Eta beste ezagutza batzuk exijitu behar diren moduan zerbitzuaren kalitatea bermatzeko, hau ere exijitu behar da. Mediku ona ala euskalduna dikotomia gezur hutsa da, mediku onak eta euskaldunak behar ditugu, eta horretarako gizarte moduan beharrezko diren baliabideak jarri beharko ditugu. Batzuek administrazioan lan egiteko eskubidea aldarrikatzen dutenean niri ustelkeriarekin lotutako diskurtsoak iruditzen zaizkit, gizartearen hobebeharrez baino administrazioak norbere hobebeharrez erabili nahi dituzten pertsonak iruditzen zaizkit.

Enpresa pribatuei begira erronka are handiagoa dugu. Euskaraz lan egiteko eskubidea bermatu nahi badugu esparru honetan dugu erronka nagusia. Baten batek elefantea ikusi zuen hemen, ez dakit zein den erronkaren tamaina, baina handia dela ziur naiz. Enpresa pribatuetan ere euskaraz bizitzea egikaritu dadin “erasorako” bi eremu ikusten ditugu, administrazioek eragin dezaketena, batetik, eta sindikatuoi dagokiguna, bestetik.

Administrazioei dagokionez, gure ustez enpresen lizitazio publikoetan edo dirulaguntzak ematerakoan araudiak aldatu beharko genituzke marko legal berri batean zerbitzu edo diru hori jasotzeko enpresa horietan euskaraz aritzeko eskubidea bermatzen dela ziurtatzeko. Era berean, enpresetan egungo egoeratik trantsizioak pilotatzeko baliabideak ezinbestekoak izango dira, teknikoak eta ekonomikoak, horretan ere administrazioak zeresana du.

Eta guri dagokigunez, negoziazio kolektiboaren bitartez enpresetan euskara planak martxan jarri behar ditugu, enpresetan kolektiboki euskaraz lan egiteko bermeak ezar daitezen. Ikasi behar dugu soldata igoera eztabaidatzea gain, langileen eskubide zibil guztiak lehenesten, genero berdintasunarekin egin behar dugun bezala. Zentzu horretan, momentu ezberdinetan izan ditzakegun aldeko testuinguruak behar bezala probestu behar ditugu, Euskaraldia da horietako bat.

Bukatzeko. Momentu interesgarri bat bizi dugu. Bidegurutze batean gaudela diogu esparru ezberdinetatik, norabide egokia topatzea dagokigu. Gure sindikatutik gure prestutasuna azaldu nahi dugu posible den esparruetan elkarlana sustatzeko eta, era berean, leialtasunez kritikak egiteko bestelako bultzadak ematea beharrezko ikusten dugunean. Era berean, gure kontraesan guztiekin, gure onenak emateko prest gaude Euskal Herri justuago bat eraikitze bidean euskaldunok euskaraz bizitzeko eskubidea bermatua izan dezagun, euskaraz lan egiteko eskubidetik hasita.

Eskerrik asko.