Ipar Euskal Herriaren onarpena: Batera-ren funtsezko papera

Nikolas Blain (artikulu hau Enbatan argitaratu da)

Ipar Euskal Herriaren errekonozimendu politikoaren aldeko borroka Frantziako Iraultzan hasi zen, lurralde honen berezko antolaketa instituzionalarekin amaitu zenean. 1790ean, Garat diputatuek Biarnotik bereizitako Euskal Herriko departamentu baten ideia proposatu zuten. Denboran atzera eginez, 1960ko hamarkadaren hasieratik, bereziki Iparraldean Enbata mugimendu abertzalea sortu zenetik, aitorpen instituzionalaren aldarrikapena lehen maila politiko eta sozialera itzuliko da.

Nahiz eta aldarrikapen bat baino gehiago egon, Euskal Herriko departamantu bat sortzearen aldarrikapenak François Mitterrandek 1981ean egindako proposamenak jasotzen ditu (1983an lurperatutako promesa). 90eko hamarkadaren amaieran, mobilizazioak berriz hasi ziren: 1999ko urtarrilean, Abertzaleen Batasunaren (AB) manifestazio batek 6.000 pertsona bildu zituen Baionan, "100en deia"ri erantzunez. Urte bereko urrian, beste manifestazio batek 12.000 pertsona bildu zituen Baionako karriketan. Sekuentzia horretan, halaber, ikuspegi zabala eta alderdi anitzekoa biltzen duen Ipar Euskal Herrirako departamentu baten aldeko hautetsien elkartea sortuko da.

Aldi berean, beste tresna batzuk ere sortu ziren: Garapen Kontseilua (1994), Hautetsien Kontseilua (1995), eta, ondoren, 1997an, Ipar Euskal Herria «Pays» gisa aitortu zen. Mekanismo horiek, mugatuak izan arren, politika publikoak garatzeko eta elkarrekin lan egiteko laborategi gisa balio izan zuten.

Indarrak batzeko plataforma bat

2000ko martxoan Chevènement ministroak beste ezezko bat eman ondoren, erakundeen onarpen ezak frustrazioa eragin zuen. Eragile askok ez dute lurralde-ikuspegia egituratzea ahalbidetuko dien helburu politikorik. Bost erakunde elkartuko dira orduan: Euskal Herriko departamenduaren aldeko elkartea, Euskal Herriko departamentuaren aldeko hautetsien elkartea, Euskal Konfederazioa, ELB sindikatua eta unibertsitate-kolektiboa. 2002ko abenduaren 14an Batera plataforma abiarazi zen.

Bere gutunak lau eskari jasotzen ditu: euskararen koofizializazioa, Euskal Herriko departamentu bat sortzea, Euskal Herriko laborantza ganbera bat eta zuzenbide osoko unibertsitate bat. 110 erakunde biltzen ditu. Adostasunez funtzionatzeak eta duen irekierak indarrak metatzea eta borroka sektoriala gainditzea ahalbidetzen dute, modu zabalagoan eta eraginkorragoan mobilizatzeko.

2003an, otsailean eta urrian, bi manifestazio jendetsuk (7.000 pertsona lehenengoan eta 8.700 bigarrenean) erakutsi zuten elkartearen boterea. Abenduan, Nicolas Sarkozy Barne ministroa Euskal Herrira etorri zen bi egunez. Euskal Herriko departamentu bat sortzearen aurkako jarrera berretsi zuen eta Euskal Herriko laborantza ganbera bat ere ez zela posible berretsi zuen.

2005ean, Biltzarrak kontsulta egin zien Ipar Euskal Herriko alkateei. Galdeketa horretan 131 alkatek hartu zuten parte: 71 alkatek erreferendumaren alde bozkatu zuten,43k kontra, 11k boto zuria eman zuten eta baliogabea beste batek.

Baina 2005ean Euskal Herriko Laborantza Ganbara (EHLG) sortu zen, bereziki ELB sindikatuaren ekimenez eta Batera plataformaren laguntzarekin. Frantziako Estatuak, prefetaren bitartez, hainbat prozedura judizial abiarazi zituen EHLGren aurka.

Sinadura-kanpaina bat eta kontsulta bat

Mobilizazioarekin jarraituz, Batera-k, 2006ko martxoan, kanpaina bat abiatu zuen, departamenduko hautesleen %10en sinadurak biltzera bideratua (hau da, 46.000 sinadura), tokiko erreferenduma antolatzeko eskaera aurkezteko. Sinadura-bilketak merkatuetan, jai- eta kultura-ekitaldietan, atez ate eta abarretan egingo dira. Sinadura bakoitza banan-banan egiaztatuko da, sinatzailearen hautesle-kopurua gehituta. Hiru urte geroago, 36.000 sinadura baino gehiago erregistratu ziren, baina Frantziako agintariek iragarri zuten ez zela erreferendumik egingo. 2009ko urrian, hautetsiak Baionako suprefeturara joan ziren Ipar Euskal Herriko 32.049 sinadurak entregatzera. 2009ko uztailaren 11n, Batera-ko Biltzar Nagusiak herri kontsulta bat antolatzea erabaki zuen 2010eko eskualde hauteskundeak zirela eta.

Herritarren kontsulta honetan egindako galdera 2010eko urtarrilaren 9an erabaki zen: "Euskal Herrirako lurralde-komunitate bat sortzearen alde al zaude?". Philippe Rey prefetak legez kanpoko kontsulta bat zela salatu zuen eta babesten zuten hautetsiak kargutik kentzeko mehatxua egin. Azkenik, kontsulta 124 udalerritan egin zen 1.000 boluntario baino gehiagori esker. Batera-k arreta berezia jarrri zuen kontsulta hori arauen arabera antolatzen zela bermatzeko, hautestontziak, boto-paperak eta hauteskunde-zerrendak erabiliz. Bozketan 34.610 pertsonak parte hartu zuten (hautesleen %18); horietatik 27.072k Bai bozkatu zuten eta 6.625ek Ez.

Mobilizazio masibo berri honek Frantziako Estatuaren gaineko presioa handitzea ahalbidetzen du. Batera-k 2014an lurralde komunitate bat sortzeko bide orri bat hartu zuen. Herritarren plataformak proiektu komunitario bat egingo du eta 2011ko azaroan 15 udalerritan antolatutako herritarren foroen bidez aurkeztuko du.

Eztabaida zirkulu aktibistatik haratago hedatzen da

Gai horiek 2010. urtearen amaieran iritsiko dira Hautetsien Kontseilura. Jean-Jacques Lasserre, bere presidentea, 2011n senatuan postu bat lortu nahi duena, tokiko hautetsiekiko lotura gisa arituko da eta, iragarritako «Pays» desagerpenaren aurrean, hausnarketa bati ekingo dio. 2011ko azaroan, Jean-Pierre Massias eta Jean Gourdou, Paueko eta Pays de l 'Adour Unibertsitateko zuzenbide publikoko irakasleak, forma juridiko posibleak zerrendatzeaz eta lurralde mailan gauzatu beharreko eskumenak identifikatzea ahalbidetuko zuen lana dinamizatzeaz arduratu ziren. Funtzionario hautetsi asko sartuko dira ariketan. Bitartean, Batera-k ez du presioa lasaitzen. Erreferendumaren gaia geldirik zegoenez, 2012ko martxoaren 3an errepideen blokeoa antolatu zen.

2012ko udazkena Baterak irailaren 29an CCIn (Merkataritza eta Industria Ganbera) antolatutako "Euskal Herriko Estatu Orokorrak" ekitadiarekin hasiko da. Urriaren 5ean, Baionako Merkataritza eta Industria Ganberak estatutu berezia zuen lurralde-entitate baten alde bozkatu zuen, %86ko aldeko bozkekin. Urriaren 11n, Marylise Lebranchu ministroak Euskal Herriko ordezkaritza bat hartu zuen. Azaroaren 24an, Funtzionario Hautetsien Kontseiluak ia aho batez bozkatu zuen Lurralde Erkidego bat sortzearen alde (41 botoren aldeko 38 boto).

2013ko udaberrian "Euskal Herriko Koordinakundea" eratu zen, Batera, CCI, Hautetsien Kontseilua, Garapen Kontseilua eta Biltzarra biltzen dituena. Egitura horrek Estatuari informazioa helarazten eta sentsibilizatzen jarraituko du. Zehazki, ekainaren 1ean 6.000 pertsona bilduko dituen manifestazioa antolatu zuen.

Batera plataformak data berri bat ezarri zuen Mauleko manifestaziorako, non 3.500 partaideek euren makilak eramango dituzten bide honetatik denbora luzez jarraitzeko duten determinazioa erakusteko. 2013ko azaroaren 20an, manifestazio hori baino hamar egun lehenago, Jean-Marc Ayrault lehen ministroak estatutu partikularra duen lurralde-kolektibitate bat gaitzesten zuela berretsi zuen gutun bidez, baina udalen arteko erreformaren esparruan proposamenak egiteko agindu zion prefetari.

Azkenean, ate bat irekitzen da

Hala, 2014ko udara hasieran, prefetak hainbat agertoki proposatu zituen, besteak beste, Euskal Hirigune Elkargoa (EHE) sortzea, existitzen diren hamar interkomunalitateak batuz. Eztabaida luzeak daude lehen urrats hori onartu behar den edo Kolektibitatearen aldeko borrokarekin jarraitzeak merezi duen. Jean-René Etchegaray Hautetsien Kontseiluko presidente berriak bultzatuta, Hasparreneko topaketetatik gobernantzari, fiskalitateari eta eskumenei buruzko eztabaida abiatu zen. Eskualde-hedapenaren testuinguruan, hainbat eragilek konpromisoa hartu dute EHEren sorrerarekin.

Batera-k sentsibilizazio-kanpaina bat jarri zeun abian, 2015eko azarotik 2016ko apirilera bitartean Ipar Euskal Herriko 158 udalerriak zeharkatuko dituen autobus batekin, herritarrei EHEren sorreraren detaileak ezagutarazteko eta azaltzeko.
Uztailaren 13an, Pierre-André Durand prefetak EHE sortzen duen dekretua sinatu zuen 2017ko urtarrilaren 1etik aurrera.
Batera-k 2018ko irailetik aurrera "Euskal Hirigune Elkargoko Gobernantzaren Herritarren Auditoria" antolatu zuen, erakunde berriaren funtzionamenduaren diagnostikoa egin eta 2019an hobetzeko 27 gomendio aurkezteko.

Birfundazio baterantz

Harrezkero, Batera plataformak 2024ra arte ez du jarduerarik izan, orduan hasi baitziren hurrengo urratsei buruzko eztabaidak, eta EHEko gobernantzari buruzko eztabaidak aldizka errepikatzen dira. Batera berrabiaratzeko prozesu bat abian jartzea erabaki da, eta maiatzaren 10ean batzar orokor bat egingo da. Batera-ren 1. ekitaldiak erakutsi zuen herritarrak biltzen dituen eta eskualdeak behar dituen tresnei buruzko hausnarketa kolektiboa ahalbidetzen duen herri plataforma baten ahalmena. Zalantzarik gabe, hurrengo ekitaldia ere onuragarria izan daiteke Ipar Euskal Herriaren instituzionalizatzearen prozesuarekin aurrera jarraitzeko.