Josep Manel Busqueta: "Trumpen muga-zergak bere lidergoa berregiteko estrategia negoziatzaile bat dira"

Elkarrizketa hau elcritic.cat-en argitaratu da

Zein da Donald Trumpen sakoneko helburua Europar Batasunaren eta Txinaren aurkako muga-zergen planarekin?

Trumpen estrategiak gehiago erantzuten dio indar diplomatikoa sortzeko nahiari, estrategia erabat ekonomikoari baino. Muga-zergak truke-txanpon bihur daitezke Trumpek ezarri nahi dituen baldintzak onartzen dituzten herrialde guztientzat, egunotan Pau Llonch edo Sergi Cutillas ekonomialariek azaldu dutenez. Mexikorekin edo Kanadarekin ikusi da muga-zergak, berez, Estatu Batuek lider globalaren papera berregiteko jokatu nahi duten negoziatzeko premisa bat zirela, eta une honetan zalantzan dago, argi eta garbi, Txinak gora egin duelako. Esan genezake globalizazioa boomerang moduko bat bihurtu dela, eta azkenean lehertu egin dela gehien sustatu zuen herrialdean. Txinaren gorakadak eta produkzio katean duen protagonismoak erakusten dute globalizazioaren teorialarien iragarpenaren hutsegitea.

Ematen du potentzia handien eta enpresa handien arteko gatazka basati baten erdian gaudela…

Arazoa da kapitalismoa ez dela jada modu lasaian hazten. 2008ko krisia, covid-19aren pandemia, klima aldaketa eta desberdintasuna dira gaur egun dugun kapitalismoa definitzen duten lau elementuak. Pandemiak eta klima-aldaketak agerian utzi zuten hazkundea ez dela posible termino klasikoetan: planetaren muga fisiko eta biologikoekin egin dugu topo dagoeneko, eta, beraz, eredu horretan tematzen jarraitzeak arazo gehiago ekartzen ditu konponbideak baino. Kapitalistek premiazkoa dute eredu berri baterantz abiatzea. Baina horrek potentzien arteko lehia basatia azaleratu du, ekoizpen eta energia eredua aldatzeko ezinbestekoak diren lehengaiak eta energia iturriak kontrolatzeko. Horrek tentsio ekonomiko ikaragarria dakar: multilateralismoa ordezkatzen ari dira beren enpresa handien eskutik estatu indartsuek gidatutako bloke ekonomiko handien arteko gatazka batengatik. Elkar ulertzeko, Txina vs. AEB, DeepSeek vs. ChatGPT, BYD vs. Tesla.

Muga-zergei buruz sare sozialetan izan duzun lehen erreakzioak gai interesgarri bat ireki du Europar Batasunaren paper kexatiari buruz. "Akta Bakarretik, EB barneko ehun produktiboa suntsitzen aritu da, globalizazioaren eta neoliberalismoaren aldeko apustu dogmatiko batean. Eta orain dena liberalen negarrak dira subiranotasun faltagatik. Txinatarrek sojarekin jango dute! ". Azal iezadazu zer esan nahi duzun.

Esan nahi dut Europar Batasuna krisi ekonomiko eta instituzional betean dagoela une honetan, bere ibilbide historikoaren ondorioz. Ezin dugu ahaztu Europar Batasuna kapitalismoaren proiektu handia dela Sobiet Batasuna ordezkatzen zuen mehatxuari aurre egiteko. Batez ere, 1985etik aurrera, Akta Bakarra sinatu zenean, merkatuaren eta ekonomiaren liberalizazioaren aldeko apustua egin zen elementu nagusi gisa. Hemendik aurrera, merkatu bakarraren eta moneta komunaren eraikuntza enpresa transnazional handiek eta kapital finantzarioak gidatutako proiektu handiak bihurtuko dira beren lobby europar handien eskutik. Merkatuaren esku ikusezinean fidatu zen dena, bistan denez, enpresa transnazionalen eta kapital finantzarioaren esku ikusgarria baitzen, eta hori ari da fakturatzen. Estatu Baturik gabe, eta merkataritza askearekin eta krisian dagoen multilateralismoarekin, EB babesik gabe dago.

Baina hori guztia Katalunian lurreratuta, Josep Manel, Trumpek egin duen bezala muga-zergak jartzea ona izan daiteke ala txarra da hemengo langile klaseentzat?

Muga-zergek Kataluniako ekoizleei eragiten dieten heinean eta enpresa horiek beren produktuak beste merkatu batzuetan jarri ezin dituzten bitartean… horrek bai izan dezake eragina ekoizpenean eta, ondorioz, enpleguan gure herrian. Kataluniako 3.100 enpresa ingururi eragingo liekeela kalkulatu dute, 4.351 milioi euroko salmenta bolumenarekin. Hala ere, kontsumoari dagokionez, muga-zergen albo-ondorio bat izan liteke hasiera batean Estatu Batuetako merkatura bideratutako produktuak Kataluniara iristea edo bertan geratzea, eta orain han lehiakorrak izateari utziko lioketenak muga-zergen erruz: horrek hemengo eskaintza handitu eta balizko prezio-murrizketa bat eragin lezake. Ehungintzaren edo nekazaritzako elikagaien industriako produktu amaitu propioetan bakarrik ari naiz pentsatzen, baina ez makineriaren edo farmaziaren sektoreko produktuetan, horiek ere muga-zergek kaltetutako sektoreak baitira, merkatu eta erabilera espezifikoagoak dituztenak.

Europako gobernu guztiek, sozioliberaletatik hasi eta eskuineraino, diote Trumpen muga-zergek inflazioa, krisia, esportatzen duten enpresentzako arazoak, nekazaritza sektoreari eragindako kalteak... besterik ez dutela ekarriko. Oro har, ekonomia osoaren aurkako kolpe gogorra izango dela diote denek. Egia al da hori?

Gaur egun, globalizazioa agortuta dago: dena globalki ekoizten eta banatzen da; beraz, Trumpen muga-zergen neurriek, denboran eutsiz gero, jakina, kostuak eta inflazioa igotzea ekarriko dute Estatu Batuetan. Horrek eragina izango du horko kontsumitzaileengan. Aldi berean, horrek guztiak produkzio-tentsioak eragingo ditu muga-zergek eragindako herrialdeetan; beraz, Europar Batasunean ere bai.

Ezkerreko ekonomialaria zaren aldetik, zera galdetzen dizut: arantzelak onak al dira ekonomiarentzat?

Muga-zergak merkataritza-politikarako tresna zaharra dira. Historian zehar behin baino gehiagotan erabili izan dira garapen ekonomikoari laguntzeko. XIX. mendearen lehen erdian, Friedrich List ekonomialari alemaniarrak Ingalaterrako lehiaren aurrean garatzen ari ziren Alemaniako industriak babesteko mekanismoak bultzatu zituen. Neurri horiek behin-behinekoak izan behar zuten, enpresa babestuek nazioartean lehiatzeko gaitasun nahikoa irabazi arte. Duela urte gutxi, Malaysia, Indonesia, Singapur, Vietnam edo Hego Korea bezalako herrialdeek mekanismo protekzionista horiek erabili dituzte ehungintza edo elektronika bezalako sektoreak sustatzeko, baina betiere hezkuntzan, garraioan eta teknologian inbertitzeko politika publiko indartsuekin uztartuta. Kasurik ezagunenak Hego Koreako chaebolak dira, Hyundai, Samsung edo LG bezalako enpresak, hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko hamarkadetan Hego Koreak egindako politika protekzionisten emaitza. Izan ere, esan genezake herrialde garatu guztiek, Estatu Batuetatik hasi eta Txinaraino, neurri protekzionistak erabili dituztela bere historiako uneren batean, bere industria kanpo lehiatik babesteko. Ebidentzia historikoak erakusten du politika protekzionista selektiboak egitea, hezkuntzan, azpiegituretan eta teknologian inbertitzeko politikekin batera, positiboa izan daitekeela sektore estrategiko jakin batzuk garatzeko.

Baina, zer pentsatzen duzu, zehazki, Trumpen arantzel-politikei buruz –azkenean gauzatuko balira, eta ez balira negoziaziorako estrategia bat soilik izango–?

Bada, urrun daudela eredu horretatik! Trumpek politika indiskriminatuak proposatu ditu, garapen estrategia batetik abiatzen ez direnak, eta politika publiko indartsuekin batera joango ez direnak. Kontuan izan behar da, halaber, une honetan globalizazioa gauzatuta dagoela, eta kontu handiz ibili behar dela jakiteko zer sektoretan izan lezakeen zentzua izaera protekzionistako politika bat aplikatzeak. Kataluniako kasuan, adibidez, zentzua izan lezake nekazaritza sektorearen politika protekzionista batek elikadura burujabetzaren ikuspegitik, gertuko elikagaien ekoizpena lehenesteko eta nekazarien ehun indartsua sendotzeko. Edo, Kataluniako kasuan ere, zentzua izan lezake ekonomia dibertsifikatzeko eta balio erantsi txikiko hirugarren sektorearen muturreko protagonismoa gainditzeko babes industrialeko politika batek. Baina, historiari buruz dakigunaren arabera, politika protekzionistek selektiboak, aldi baterakoak eta inbertsio publiko handiarekin batera egindakoak izan behar dute.

Globalizazioaren aurkako ezkerretik eta Arcadi Oliveres eta Miren Etxezarreta bezalako erreferente ekonomistetatik, gogoratzen dut nola 2000. hamarkadaren hasieran izugarrizko oposizioa egin zitzaien G-7ko herrialdeen arteko merkataritza askeko itunei eta muga-zergarik gabeko kapitalen zirkulazio askearen aurkakoei…

Garai haietan kritikatzen genuena zen globalizazio prozesuak Iparraldeko herrialdeetako langile klaseen eta nekazarien bizi baldintzen murrizketa zekarrela eta, aldi berean, periferiako herri klaseak Iparraldeko multinazional handien eskulan ia esklabo izatera kondenatzen zituela. Kapitalismoak globalizazio prozesuan sakondu nahi zuen, hirurogeita hamarreko hamarkadako krisiak kaltetutako ekonomia baten errentagarritasun tasak berreskuratzeko. Produkzio kostuak murriztu nahi zituzten eta enpresa multinazional handiek kontrolatutako prozesua nahi zuten. Jakina, prozesu hori merkantzien zirkulazio librearekin eta kapitalen zirkulazio librearekin sendotu behar zen. Horrek fabrikak lan eta ingurumen kostu baxuagoak eta laxoagoak zituzten herrialdeetara deslokalizatzea ekarri zuen. Helburua, gainera, sindikatuak ahultzea eta Europako eta AEBetako beharginen lan baldintzak jaistea zen. Bestetik, orain badakigu globalizazio eredu honek faktura klimatiko jasanezina izan duela, garraioari bideratutako erregai fosilen kontsumo izugarria izan duela.

Desglobalizazioa, azkenean, eskuina edo eskuin muturra ari da egiten edo bultzatzen?

Bai. Beharrezkoa da ohartzea protagonismo politiko handiena izango dutenak eta, beraz, baldintza horietan mundua gidatzeko ardura izango dutenak planteamendu ukatzaileak eta eskuin muturrekoak izango direla.

Estatu Batuetan eta Europan langile-klasearen zati bat fabrikak eta, ondorioz, deslokalizatutako lana itzultzeko ideia horren alde dago, ezta?

Eskuin muturra goratzen ari den “subiranotasun nazionalaren” diskurtsoa babesten ari den langile klase honen zati handi baten erreakzioa, hain zuzen ere, globalizazio prozesuak langile klaseentzat izan dituen emaitza negargarriei erantzuten die. Jendeak ikusi du nola indar politiko guztiek onartzen zuten nazioarteko merkataritza eredu bat, zeinak ekarri duen produkzio prozesuen zati handi bat desegitea eta nekazaritza arloko lehia desleiala. Klase sindikatu handiek, baita ezkerraren parte batek ere, globalizazioaren paradigma eredu posible bakar gisa onartu izanak, orain indar politiko horiek desprestigiatuta egotea ekarri du, eta ez izatea alternatiba sinesgarri bat langile klase prekarizatu eta frustratuaren zati handi batentzat.