Amaia Perez Orozco: "Zaintzak begirada behetik gora iraultzea dakar"

Amaia Pérez Orozco XXK Kolektiboko kidea, gizarte eraldaketa feministaren alde borrokatzen duen kolektiboa, Kursaaleko ekitaldiko protagonista nagusia izan da. Harekin batera, zaintzaren sektorean izandako esperientzia kontatu duten langileek parte hartu dute. Lehenik eta behin, bere hitzaldia eman aurretik, Amaia Perez Orozcok ELAren borroka sindikal feministen garrantzia azpimarratu du. Testuinguru horretan, gogoratu behar da zaintzak profesionalizatuta dauden sektoreetan ELA greba ugari bultzatzen ari dela. Egoera larria da, eta administrazioek onartzen dute langileek baldintza eskasak izatea. Botere publikoek kudeatzen dituzte zaintza zerbitzu horiek, eta, ondorioz, gatazka horien erantzule dira.

Pérez Orozco hiru galdera garrantzitsuri erantzuten saiatu da bere hitzaldian: zer ulertzen dugu zaintzaz, zer dira eta zer ez dira? Zein da gaur egungo zainketen egoera? Zein da mugimendu feministaren aldarrikapena zainketei dagokienez? Hau zure erakusketaren laburpen txiki bat da.

1.- Zer dira zaintzak eta zer ez?

Amaia Pérez Orozcok honela definitu ditu zaintzak: “Egunero bizitza leheneratzeko guztion beharra da”. Bizitzari modu ikusezin eta feminizatuan eutsi dioten funtsezko lanak aldarrikatu behar dira. Azpimarratu duenez, lan horiek ez dira inoiz borroka politikoaren objektu izan, benetan hala badira ere.

“Bada garaia bizitzari eutsi dioten lan funtsezko eta ikusezin horiek guztiak aldarrikatzeko eta borroka politikoaren izaera hori emateko. Gaur egun, zaintzak ez dira lehentasuna, eta bizitza batzuk mantentzeko baino ez dira erabiltzen, zehazki, BBVA kolektiboa osatzen duten bizitzak: zuria, burgesa eta gizonezkoa. Emakumeak ez dira inoiz zaintza enpresen mende egon. Alderantziz da, zainketa enpresak emakumeen mende daude. Horrek borrokaren ardatz nagusi batean jartzen gaitu. Ez dugu lagundu nahi zaintzak estutzen diren mundu batean, eta horretarako ezinbestekoa da fiskalitatea aldatzea, zainketak finantzatu ahal izateko”.

Amaia Pérez Orozcok enpresek eta erakundeek zaintzaren munduan duten zeregina salatu du, eta azpimarratu du zaintzaileen artean ere desberdintasunak daudela, gizarte klasearen arabera, migrazio estatusaren arabera... “Zainketen barruan desberdintasunak eta botere-ariketak daude, eta horiek gainditzea ezinbestekoa da”.

2.- Zein da zainketen egungo egoera?

Amaia Pérez Orozcok zainketen antolamendu sozial bidegabea azpimarratu du, ez baitago zaintza egitura kolektiborik. Gaur egun, oraindik ere, etxeko eremura mugatzen dira zaintzak, familiara, bera arduratzen baita modu pribatuan eta bakardadean mendeko pertsonen zaintzaz.

Testuinguru horretan, Amaia Pérez Orozcok galdera hau luzatu die entzuleei: zer gertatzen da familien ardurapean utzi diren zaintza horiek lan merkatuan sartzen direnean? Horretarako, beste galdera bat ere egin du: zer gertatzen da zaintzak enpresekin batera lan merkatuan sartzen direnean, horiek errentagarriak izan daitezen? “Enpresek hiru gauza egiten dituzte: funts publikoez baliatzea, langileak prekarizatzea eta langileak esplotatzea, langileen zaintzaren sentimendu etiko batekin. Hau da, xantaia emozionala edo zaintzaren etika bezalako mekanismoak erabiltzen dituzte esplotatzen jarraitzeko. Prozesu horretan hiru zutabe daude: ordaindu gabeko zainketa-lanak; egoera irregularrean dauden emakume migratuek egiten duten etxeko enplegua; eta, azkenik, lan profesionalizatua baina prekarizatua”.

“Familiei dagokienez, garrantzitsua da zainketak nola pentsatzen ditugun aztertzea. Horretarako hiru zutabe daude. Lehenengoa zaintzen familiarizazioa litzateke. Oraindik ez dugu lortu zainketen ideologia familiarista haustea. Hau da, familiek mendeko pertsonak zaintzeko betebehar etikoa dute, Estatuak edo Gobernuak konponbiderik eman behar izan gabe. Bigarren zutabea zainketen esentzialtasuna izango litzateke, emakumeek emakume izateagatik bakarrik egiten dakitela suposatzen baita. Gauza baten aurrean gaudela suposatzen da, zaintzea, eta hori emakumeek badakite eta egin behar dute emakume izateagatik soilik, hau da, badirudi gure DNAn dagoela. Honen helburua maitasunez egitera behartzea da. Hirugarren zutabea zainketak kanpora ateratzea izango litzateke. Gero eta gehiago kanporatzen dira, doan egin daitezen edo ordaintzen diodan beste emakume batek egin ditzan. Zainketen beste antolaketa sozial bat sortu behar dugu, eta, horretarako, ezinbestekoa da gaur egun ere kapital metaketan oinarritzen den zaintza sistema bat eraldatzea. Nola egingo diogu buelta? Zerbitzu publikoen eta zaintza-zerbitzu publikoak finantzatzea ahalbidetuko duen fiskalitate baten bidez. Sistema sozio ekonomiko berri bat sortu behar da, bizitza erdigunean jarriko duena, norberaren esloganaz harago”.

3.- Zein da mugimendu feministaren aldarrikapena zainketei dagokienez?

Amaia Perez Orozcok zaintzaren eskubide kolektiboaz ere hitz egin du, beti lan eskubideekin lotuta joan behar baitu. “Pertsona gisa babestuko gaituen legedia behar dugu, ez zaintzen duen eskulan gisa, zaintzako langileak zaintzen duten esku gisa ikusten baitira oraindik, ez pertsona gisa. Gaur egun ez dago zainketa sistema hori, gaur egun ditugun sistemek eskubide partzialak baino ez dituztelako eskaintzen. Beraz, zaintza kolektiborako eskubidea ahalbidetzen duten prestazioak eta zerbitzuak behar ditugu”.

Testuinguru horretan, hiru ildo politikoren aldeko apustua egin du. “Lehenengoa orain arte pribatizatu eta ezagututako zaintzak kolektibizatzea litzateke. Hau da, etxea beste zerbitzu publiko batzuen osagarria izan behar du, ezin du zaintza erantzukizun osoa familian erori. Une honetan negozio oparoa diren zainketak desfamiliarizatu eta desmerkantilizatu behar ditugu. Beharrezkoa da diru publikoa txertatzea, etxeetan zaintzak ez daitezen soilik sektore pribatuan eta etxeko sektorean murriztu”.

“Bigarren ildo politikoa zainketa lan guztiak duintzea da, baina zaintza lan horietako batzuk bakarrik profesionalizatzea. Zaintza lanen zati bat profesionalizatu egin behar da, baina beste zati bat ez da merkantilizatu behar, baina bai duindu. Mekanismo bat pentsio unibertsalak aldarrikatzea izan daiteke, bizitza osoan doan zaindu dituzten emakume guztientzat. Ez da lan merkatuan sartu behar den lan profesionalizatua, baina, hala ere, eskubide bat eman behar zaie pentsio unibertsal bat jasotzeko”.

“Hirugarren norabide politikoa zainketen eredua aldatzea da. Zaintzek gauzak izateari utzi behar diote, horrela zaintzaileak eskubidedun subjektu izan daitezen. Ezin ditugu zainketak morroi moduan ikusten jarraitu, orain arte egin dugun bezala. Emakume langile bat ikusi beharko genuke. Giza harremanetan oinarritutako eredu baten alde borrokatzen dugu. Teknologiak giza harreman horren euskarri izan behar du, baina oinarria elkarrekiko konpromisoko giza harremana izan behar du beti.”

“Aldezten ditugun hiru zuzendaritza politiko horiek sistema publiko edo sistema publiko komunitario baten bidez lortu behar al dira ?”. Amaia Perez Orozco gai honi erantzuten saiatu da. “Arlo publiko komunitarioakak geurearen zentzua du, ez da erakunde publikoak izatea, kasu askotan azpikontratatu eta enpresa pribatuetara aldatzen baitute dirua, baizik eta komunitarioa gurea da, guztiona. Arlo publikoaz jabetu beharko genuke, publikoa aldatzen ari delako eta pribatura bideratzen ari delako. Sistema publiko komunitario baten alde egitea publikoa denaz jabetzeko eta gurea zer den jakiteko modu bat litzateke. Arlo komunitarioak, gainera, etxearen eta erakundearen artean geratzen den hutsunea betetzen du. Gauzak ez dira ‘etxea’ eta ‘instituzioa’ bezain sinpleak, bien artean linbo bat geratzen da, zaintza sistema komunitario publiko batek bete dezakeena”.

Hori esanda, Pérez de Orozcok onartzen du sistema publiko komunitarioak arriskuak dituela, gerta litekeelako erakundeek gaian inplikatzeari uztea. “Oso garrantzitsua da eztabaida hori ondo kokatzea, eta mugimendu feminista horretan ari da, baina betiere kontuan hartuta zaintzak borroka oso indartsuan daudela beti, eta feminismoa sindikatu barruan eta kanpoan lotzeko aukera ematen digula. Sistema hau beste era batera planteatu behar da”.