Jan da jabe!
Aiala Elorrieta Agirre, (nieznaiznabil), Manu Robles Arangiz Institutua
Irudi bat proposatu eta esango didazue zer iradokitzen dizuen: supermerkatuko pasilloetan barrena, erosketa gurdiari tiraka ari zaren argazki bat. Gurdi horri bultzaka ari zarela, zer da gurdi horrek sinbolizatzen duena? Erosteko “boterea” ala, sumisioa? Sartu eskuak poltsikoetan, eta haztatu barruan dantzan ari diren txanpon horiek. Barrurago, sartu eskuak barrurago eta sakonago, arakatu sakonago. Zenbateraino erabakitzen ote dugu guk geuk zer erosten dugun. Zer, nola, noiz eta zenbat kontsumitzen dugun. Izan ere, kontsumo indibidualaz harago, kontsumo-patroi jakin bat dago, eredu kapitalistak inposatzen duena: kontsumo-eredu-kapitalista.
Kontsumo-eredua, ez da gauza autonomoa, inondik inora. Kontsumo-eredu jakinaren atzean, energia, produkzio, finantza eredu jakinak daude, denak elkarren artean uztartuta, elkarren menpeko. Begi-bistakoa da: sasoikoak, bertokoak, kalitatezkok diren produktuak protagonista diren kontsumo-eredua, ez da bateragarria gaur egungo energia-ereduarekin.
Idazketa ariketa honetan, hausnarketa konpartitu honetan, esanahiez beteta datozen bi kontzeptu jarriko ditugu mahai-gainean: Erabakitzeko Eskubidea eta Elikadura Subiranotasuna. Ez dira modan dauden azaleko bi asmakizun; edukiz kargatuta datozen bi aldarri baizik. Gaur egungo eredua(k) irauli nahi baditugu, geure egin behar ditugunak.
Elikadura burujabetasunaren ardatz nagusia, jaten dugunaren gainean erabakitzeko eskubidea pertsonei, edo kolektiboki adierazi nahi badugu, herriari itzultzean datza. Elikadura burujabetasuna garatu ahal izateko, ezinbestekoa da hainbat eta hainbat esparrutan, erabakitzeko eskubide hori, herriari itzultzea. Gure estatus politikoa erabakitzeko eskubidea noski, eta horrekin batera, beste hainbat esparru nagusitan erabakitzeko eskubidea: industria politikak garatzeko (zer eta nola ekoiztu nahi dugu), energia-ereduaren aldaketaren aldeko apustua egiteko, kontsumo-ereduak birplanteatzeko, finantziazio-ereduak eraldatzeko.
Oraindik gogoratzen dut, eskolan zortzi urte inguru genituela merkatuko jarduera ekonomikoak hiru multzotan sailkatzen erakutsi zigutenean. Gerora konturatu naiz, lezio horrekin mundua eta herrialdeak hierarkizatzen dituen ikuspegi bat azaldu zigutela. Arrantza, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintza lehen sektorean. Lantegietako lana -tximiniak- bigarren sektorean, eta gainontzeko guztia, hirugarren sektorean. Lehen sektoreak, herrialde bateko jarduera ekonomikoan duen pisua zenbat eta txikiagoa izan, orduan eta garatuagoa. Tertziarizazio maila zenbat eta handiagoa izan, orduan eta aurreratuago. Aurreratuago denboran -geure ekonomia XX. mendean, XVIII. mendearekiko-, eta espazioan - herrialde garatuak, herrialde “azpigaratuen” aldean-. Bide batez, hirugarren munduko herrialdeei mezu argia: aizue, utzi alde batera nekazaritza, eta tertziarizatu zaitezte!Ah, ez, lehen munduan bizi garen moduan bizitzen jarraitu nahi badugu...
Tertziarizazioa-hazkundea-garapena parekatze horrek, lehen sektorea gutxiestea dakar, baztertzea. Hau da, ikusezin egitea, alegia; hiru sektoreko sailkapen horrek merkatuz kanpoko jarduera oro ikusezin egiten duen neurri berean. Ekonomia kritikoaren baitan kokatzen diren ikuspegi askok, azken finean horixe eskatzen dute: berariaz ezkutuan gorde nahi den hori, ikusezina dirudien hori ikusi araztea. Ekonomia feminista merkatuz kanpoko jarduera, esparru domestikoko jarduera, emakumeen jarduera bistaratzean datza. Elikadura burujabetasunaren muina jaten dugunaren gainean erabakitzeko eskubidea pertsonei itzultzea baldin bada, orduan, derrigorrez, baztertuta daukagun sektore bati dagokion arreta eskaintzea exijitzen ari gara.
Baztertzen dena bistaratzeaz gain, autonomo gisa bistaratu ohi dena, autonomoa ez dela esatea. Klase-irakurketa sinple bat baino interpretazio sakonagoa egin behar dugu. Merkatuko jarduera -ordaindutako lana- ez da merkatuz kanpoko jarduerekiko independentea: kontrakoa, esplotatu egiten du. Tertziarizatuta dagoen herrialdea ez da lehen sektorearekiko autonomoa; lurra, langileak, familiak, eta herrialdeak esplotatzen ditu. Eta ez, Iparreko herrialde aurreratuak, ez dira Hegoaldearekiko independenteak. Hegoaldeko herrialdeen zapalkuntzan oinarritzen da Iparraldearen hazkunde eredua.
Erosketa-gurdiaren irudira itzuliz, gure kontsumo-eredua kolokan jartzea dakar horrek; eta horren ordez alternatibak bilatu beharra. Eta kontsumoaren esparruan, alternatiba oso interesgarriak ditugu dagoeneko martxan gure inguruan. Ez pentsa, dinamika hauetariko asko ez dira berriak, ez ditugu guk asmatu. Denboran atzera egin, eta gure aitite-amomek zeuzkaten ohitura batzuk berreskuratzea ere bada. Elikadura burujabetasuna kontzeptua existitzen ez zen garaian. Jabetu, ez jabego pribatuaren zentzuan, baizik eta hitzaren beste adiera guztietan; ulertu, konturatu, ahaldundu, eta (kolektiboki) jabe egin. Jan eta jabe!