Arazoak ez da aberatsak direla, baizik eta, oso aberats eta inefizienteak direla besteen kontura.
Juan Torres López, Público-n argitaratua.
Duela egun batzuk, nire lankide eta lagun Carmen Lizarragak, Granadako Unibertsitateko Ekonomia Aplikatuko irakasle titularrak, iruzkin bat argitaratu zuen Twitterren, Inditexen eta Mercadonaren jabeen eta haien langileen arteko diru-sarreren alde nabarmena adieraziz. Enpresen barruan gertatzen diren diru-sarreren arteko alde izugarriak nabarmentzeko era azkarra izan zen ( Twitter bezalako sare sozialetan gertatzen den moduan). Ekonomialari ortodoxoek ere beti nabarmendu izan dute, diru-sarrera desberdintasun horiek eraginkortasuna ezaren eta produktibitate-galeraren iturri gisa eta Carmen Lizarragak ere ondorengo artikulu batean adierazi zuen bezala.
Anekdotaren bitxikeria haren komentarioak eragin zuen erreakzio izugarria izan zen. Besteak beste, ohiko irainak, komunista, bolivartarra, ezjakina, erradikala... gisako akusazioak; izan ere, diru-sarreren datuak ematera mugatu ondoren, ironiaz idatzi zuen: "Nola du izena filmak? Azpikoen izerdiaren kontura".
Kontua anekdota hutsetik haratago doala iruditzen zait. Gure garaiko desberdintasun handiei buruzko datuak ematen direnean eta horiek murrizteko politika ekonomikoko neurriak eskatzen direnean, horrelako erreakzioak aurkitu ohi dira ia beti. Ezarritako ordena defendatzeko konpromisoa duten komunikabideek, ekonomialariek, kazetariek edo politikariek modu sutsuan eta deskalifikatzailean erantzuten dute, eta beti argudio berberak errepikatzen dituzte: egungo diru-sarreren arteko aldeak naturalak dira eta beti egon dira, pertsona aberatsek, berritzaileagoek eta lehiakorragoek eransten duten balioari zor zaizkio. Diru-sarreren arteko aldeak, ez dira negatiboak, desiragarriak baizik, hazkunde ekonomikoa eta enplegua sortzen dituelako, eta, gainera, aberatsenen eskuzabaltasuna dela eta, laguntza handia ematen die besteei.
Egia esan, ordea, ustezko abantaila horietako ez datoz bat errealitatearekin.
• Gure garaian inoiz baino milmilioidun gehiago daude (edo horien baliokidea termino errealetan). 1996an 423 zeuden mundu osoan, eta Forbes aldizkariaren arabera, aurtengo martxoan 2.095 ziren, bost aldiz gehiago (hemen). Horietatik 24 Espainian, AEBko 651, Txinako 390, Alemaniako 110 edo Frantziako 39 eta Italiako 36 baino askoz gutxiago.
• Milmilioidunen aberastasuna ere azken mendeko (eta agian historiako) aberastasun osoaren gaineko ehunekorik handiena da gaur egun: 2.095 pertsona horiek munduko biztanleriaren % 0,00003 dira, eta horien aberastasuna planeta osoko urteko produktu gordinaren % 12 da. Estatu Batuetan, 614 pertsona aberatsenek 165 milioien pareko aberastasuna dute, biztanleriaren erdia pobreena baita.
• Ez da egia milmilioidunen aberastasuna haien berrikuntzaren emaitza denik edo hazkunde ekonomikoan edo enpleguan hobekuntzak ekarriko dituzten aurrerapausuak eragiteko gai direnik. Agerikoa da, hain zuzen ere, pandemiaren azken hilabeteetan: martxoko azken hiletik abenduaren 7ra, 651 milmilioi estatubatuarren ondare garbia bilioi bat dolar igo da, 2,95 bilioi dolarretik 4,01 bilioira (datuak hemen). Zer berrikuntza justifika dezake astakeria horrek?
Beste ikerketa batzuek ere erakutsi dute berrikuntzak jarraibideak aldatu dituela azken berrogeita hamar urteotan. Joan den mendeko hirurogeita hamarreko hamarkadan, egia zen gehienbat konpainia pribatuen baitan edo haien bultzadaz gertatzen zela, eta horrek justifikatu egingo zituen aparteko onurak. Gaur egun, aldiz, badakigu berrikuntzaren bi heren inguru gobernuaren jasotzen funtsak dituzten edo funts publikoen ekarpen handia duten ekipoen barruan egiten dela (datuak hemen). Eta horrek, orain jasotzen diren ezohiko mozkin handiagoekin ez ezik, enpresek eta ondare handiek egiten duten ekarpen fiskal txikiagoarekin ere kontrastea egiten du: joan den mendeko hirurogeiko eta hirurogeita hamarreko hamarkadetan (irabazi gutxiagorekin) Estatu Batuetako diru-sarrera publikoen % 30 ematen zuten, eta orain, berriz, % 10 baino ez.
• Era berean, ez da egia planetako aberatsenek, 2.095 pertsona horiek (ondare ezkutuak, diktadoreak edo nazioarteko gaizkileak kontuan hartu gabe) beren aberastasun handia pilatu dutenik beren merituari edo ahalegin pertsonalari esker edota ekonomia eraginkorragoa eta lehiakorragoa izan dadin laguntzen dutenik.
Thomas Piketty eta beste ikertzaile batzuen ikerketen arabera, Estatu Batuetan aberastasunaren %60 heredatzen da eta Europan %55 inguru (hemen). Eta Robert Reich ekonomialari estatubatuarrak erakusten du planetako aberastasun handienen jatorria ez dela meritua, berrikuntza edo eraginkortasun handiagoa. Herentziaz gain aberastasunen jatorria, lehia deuseztatzen duen merkatuen boterea, informazio pribilegiatua eta beren aldeko legeak eta arauak lortzeko politikariei ordainketak dira.
• Era berean, frogatu da ez dela egia desberdintasunek eta oso aberatsak diren pertsonen existentziak ondorio positiboak dakartzanik. Alegia, “isuri-efektua” deritzona, egia ez dela frogatu da. Ez da egia, sinetsarazi nahi den bezala, zenbat eta superaberats gehiago egon, orduan eta aberastasun handiagoa "isurtzen" dela gizarte osoan.
Hala erakusten du London School of Economics and Political Scienceko (hemen) David Hope eta Julian Limbergen ikerketa batek. Frogatu ahal izan dutenez, gezurra da ekonomiarentzat ona denik superaberatsak egotea eta haien ondasunak zergak ordaintzetik gero eta salbuetsiago egotea. ELGAko 18 herrialdetan azken 50 urteetan gertatutakoa aztertu ondoren, ondorioztatu dute zergak jaitsi diren lekuetan desberdintasunak areagotu egin direla, zerga-beherapenak errentaren % 1 handiena duen taldeari baino ez baitiote mesede egin. Eta ikerketan egiaztatu dute zerga gutxiago eta desberdintasun gehiago daudela hazkunde ekonomiko txikiagoarekin eta langabezia handiagoarekin lotuta, eta hortik ondorioztatzen dute ez dela beldurrik izan behar superaberatsei zergak igotzeko (zehazki, izurriteak eragindako krisi-une hauetan), horrek ez baitu jarduera edo enplegu gutxiago sortuko, kontrakoa baizik.
• Ez da egia, ezta ere, aberastasun handiagoa superaberatsen filantropia handi bati lotuta dagoenik. Esanguratsua da, adibidez, Bill eta Melinda Gatesek eta Warren Buffetek beste milioidunei proposatu zietenean beren aberastasunaren % 50 hamar urtez ongintza funtsetara ematea, 211 baino ez zituztela lortu, planetako 2.095 milionarioetatik hamarretik bat. Eta hori kontuan hartu gabe, filantropia mota hori, egia esan, elkartasuna pribatizatzeko modu bat baino ez dela; filantropiak diru-sarrerak murriztea dakar oinarrizko ondasun publikoak hornitzeko eta erakunde txikientzat edo independenteentzat, eta, logikoa denez, berekin dakar laguntzak jasotzen dituenaren kontrola, eta horrek, batzuetan, nabarmen doilortzen ditu.
Jeff Bezos Amazoen jabeak daukanari erreparatzea nahikoa da, gaur egungo aberastasunaren neurrigabeko kontzentrazioaren kostua eta irrazionaltasun barbaroa hautemateko. Bere aberastasuna 74.000 milioi dolarretan handitu da 2020ko martxoaren 18tik abenduaren 7ra. Horrek esan nahi du, berarentzat diru-sarreren igoera hori Amazonek mundu osoan enplegatzen dituen pertsona guztien artean bakarrik banatu izan balitz, 1,2 milioi baino pixka bat gehiago, bakoitzak 62.000 dolar inguru jasoko lituzke; Bezosek, berriz, duela bederatzi hilabete bezain superaberats izaten jarraituko zukeen abenduan.
Logikoa da milmilioidun handiek beren aberastasun handien jatorria ezkutatzea. Logikoda da ere ez onartzea zein erabakigarria izan den aberastasuna pilatzeko orduan, ondasun eta baliabide publikoak eskura izatea, ez baitaude prest haien truke ordaintzeko. Baina ezin da ukatu, oro har, azken urteetan aberastasunaren inguruan izan den kontzentrazio hain apartarekin batera -ekonomian- jarduera gutxiago, krisi gehiago, enplegu gutxiago, ezinbesteko ondasun publikoen hornidura okerragoa eta merkatu kontzentratuagoak eta, beraz, ez-eraginkorragoak gertatu direla. Eta, beste ikuspuntu batzuetatik, eskubide indibidual eta sozial gutxiago, bidegabekeria gehiago eta demokrazia gutxiago; izan ere, ordezkaritza-politikatik kanpo erabaki dezaketenen boterea handitu egin da, alderdien, komunikabideen eta iritzia eta prestakuntza sortzeko iturrien gaineko kontrolari esker.
Gauden egoera zein den ikusita, guzti hau exijitzea ez da helburu politiko ezta ideologiko bat ere: Planeta menderatzen duten aberastasun handiak, besteek bezala gizartea mantentzen lagun dezaten lortzea, merkatuetan dituzten botere-abusuak indargabetzea eta zigortzea, politikan duten eragin makurra jazartzea eta zigortzea, edo meritokrazia sustatzea eta herentzia handia zigortzea. Guzti hau exijitzea inperatibo etikoa da, planetaren eta datozen belaunaldien etorkizunarekin arduratuta dagoen edozein pertsona sentikor, zintzok defendatu beharko lukeena.