Etorkinen euskalduntzea euskal gizartearen arazoa da
Pello Igeregi, ELAko Negoziazio Kolektibo, Lan Osasun eta Euskara arduraduna. Hermes aldizkarian argitaratuta.
Badut zalantza Euskal Herrira etorritako herrikide berriekiko gure exijentzia estandarrak gure buruari ezartzen dizkiogunak baino handiagoak ez ote diren. Euskal Herrian jaiotako euskaldunak baino matxistago ikusten ditugula esango nuke. Osasun zerbitzuen erabilera handiagoa egiten dutela pentsatzen dugu. Eta inkoherenteago ikusten ditugu txiroak izan arren gama altuko telefono bat dutenean, hau da, kontsumistago ikusten ditugu (gaitzerdi prestazio sozialekin iruzurrean ari direla bururatzen ez zaigunean). Esango nuke ere, gure buruari aitortu nahi ez diogun arrazakeria horren arrastoak ez gaituela berdin kolpatzen etorritako pertsona hori Europako gure inguruko herrialdeetatik badator ala Europa ekialdeko herrialde batetik etorrita, zer esanik ez Europatik kanpoko herrialde batean jatorria duten pertsonekiko. Hala ere, irudipena dut ere, etorritakoekiko malgutasun handiagoa dugula etorritako pertsona aberatsa denean, are gehiago kirolari famatua baldin bada.
Aurreko hau idaztean ez ditut beste euskal herritarrak deskribatzen, nire buruaz ari naiz. Gizartean hedaturik dauden uste hauek nigan deseraiki behar izaten ditut, arrazakeria arrasto horiek nigan topatzen ditut eta ariketa kontziente egin arte ez naiz gai izaten arazoa nik neuk dudala ikusteko.
Hizkuntzarekin ere berdin ari garela esango nuke. Euskaldunoi erabat naturala iruditzen zaigu etorkinei euskaraz ikasi behar dutela exijitzea, inora bizitzera goazenean bertako hizkuntza ikasi behar dela jakina baita. Gure burua, baina, ez dugu exijentzia berarekin epaitzen. Euskal Herriko 16 urtetik gorako biztanleen %55,2 erabat erdalduna ei da, ez al duzue pentsatzen tentazio izan dezakegula euskararen etorkizunean etorkinen gaia arazo moduan kokatzeko, arazoa inor etorri aurretik eman denean? Eremu honetan ere ariketa kontzientea egin ezean barruan daramagun VOXen ultra horrek arazoa besteengan ikustera eraman gaitzake, arazo larriena guk geuk dugunean.
Euskal Herrira etorritako pertsona batek gure gizartearen parte izan nahi badu gizarteratzeko tresnak behar izango ditu. Gure gizartean balio matxistak edo kontsumistak hedaturik baldin badaude, eta gizartea bera neurri handi batean erdalduna baldin bada, zer jarrera eta balio erreproduzituko ditu Euskal Herritik kanpora jaiota hona etorritako pertsona batek? Pentsatzekoa da gurean hegemonikoak diren balioak bere egingo dituela.
Euskara gure gizartean erabat zokoratuta dago. Komunikabideei begiratuta %90etik gora erdaldunak direla ikus dezakegu, komertzioa erdalduna da, entretenimendurako erabiltzen ditugun tresna gehienak erdaldunak dira, kale-hizkuntza nagusiki erdara da, eztabaida garrantzitsuak erdaraz egiten ditugu... Guk geuk adierazten diegu etorkinei zein den ikasi behar duten hizkuntza. Inork helburu badu etorkinek euskara ikastea eta euskaraz bizitzea, erronka nagusia ez du etorkinengan, euskal gizartearen euskalduntzean baizik. Hori bai, euskalduntzean kontuan izan beharko dugu atzerritik etorritako pertsonek behar bereziak izan ditzaketela, baina euskararen aldeko politika integralak izango dira euskal herritar berria euskara ikastera eramango dutenak.
Etorkinek ez dute euskararik ikasiko hezkuntza sistemak gure gazte guztiak euskalduntzen ez dituen bitartean. Ez dute euskara ikasiko komunikabideetan euskara bitxikeria hutsa den bitartean. Ezta sozializaziorako espazio ezberdinak erdarazkoak diren bitartean, bereziki eztabaida garrantzitsuak dauzkagunean erdaraz egiten baditugu. Edo Kontsumitzaileen dekretuak edozein komertziotan euskaraz artatuak izateko eskubidea bermatzen ez duen bitartean. Hori guztia hala ez den bitartean euskara ikastea erabaki militantea da, kontzientziaz hartutakoa, eta hori ezin diogu etorkin bati exijitu, gure gizartearen %55,2ari eskatzen ez diogunean.
Honekin ez dut esan nahi kontzientziatze lana egin behar ez dugunik. Konbentzimendu osoa dut euskara ikastea edozein etorkinentzat inbertsio izugarria litzatekeela, besteak beste hegemonikoa ez den hizkuntza batek duen abantaila apurretako bat nortasun kolektiboa eraikitzea baita. Hau da, euskara euskaldun guztiok lotzen gaituen hari ikusezina da, erdara edo ingelesa munduko edozein herritarrek egin dezake, euskara guk bakarrik dugu eta horrek lur honetara kolektiboki lotzen gaitu. Elementu hau izugarri garrantzitsua da eraldaketa kolektiboak bultzatzen dituen ELA moduko sindikatu batentzat, nortasun kolektiboa baita taldean aritzeko ezinbesteko elementua, klase kontzientziak indar hori ematen digu langile moduan kolektiboki gure bizi baldintzak hobetzeko borrokatzeko, eta euskarak hori eman diezaguke borroka horiek euskararen lurraldean gauzatzeko. Euskal Herrira etorritako pertsona batek euskara ikasten duenean hari fin horren bitartez beste euskaldun guztiokin lotuko da, eta lur honetan errotzen lagunduko du. Esan bezala, hau ere landu beharreko gaia iruditzen zait, baina ez dut uste hau izan daitekeenik etorkinekiko egin beharreko apustu nagusia.
Senegaldarrak euskaraz ari dira hartu dituzten herriak Lea Artibain daudelako, Berriatua edo Ondarroa Euskal Herriko herri euskaldunenetakoak direlako. Hots, Senegaldik etorritako pertsonak euskaraz ari dira hartu dituen herria euskalduna delako. Egia da, posible da Euskal Herrian jaio gabe euskara ikasi eta erabili nahi izatea, hartu dituen Euskal Herriak euskaraz bizitzeko nahia baldin badu.
Lan munduan gauza bera esan dezakegu. Lan mundua oso erdalduna da. Lan munduaren basamortuan Hezkuntza sistema oasi bat da, hortik kanpo euskaraz lan egin ahal izatea salbuespen hutsa da. Zalantzarik gabe lan munduan euskararen egoera gizarteko beste espazio batzuetan baino are okerragoa dela esan dezakegu. Sindikatuok, bereziki abertzaleok egoera tamalgarri horretan ere badugu gure ardura, ez gara gai izan euskaraz lan egiteko eskubidea bestelako lan-eskubideen pare kokatzeko eta horren baitan bestelako lan-baldintzen mobilizazio dinamikekin bezala, hala nola soldata igoeren alde, aurrerapausoak emateko.
Honetan ere, lan munduan etorkinak euskalduntzeko urratsak emango baditugu etorkinei begirako programa berezituak sortzeagatik izango ez delakoan nago, lan mundua euskalduntzeko dinamika orokor baten baitan etorkinen beharrak kontutan hartuak izango direlako baizik. Gaur egun lantokietan euskararen presentzia normalizatzeko planak administrazio publikoetan eta mundu kooperatiboan soilik dauzkagu, hortik kanpo oso lantoki gutxitan dauzkagu halako lanketak. Jaurlaritzaren Eremu Sozioekonomikoko Plan Estrategikoan lan munduari buruz apenas azaltzen zen aipamen bat, eta ez da inolako baliabide edo programarik pentsatu lan mundua euskalduntzeko. Egoera honetan, ezin helduberri bati eskatu guk geuk lantzen ez duguna.
Sindikatuon ekarpen behinena inon ikusten badut, langile etorkinen antolakuntzan da. Gure sindikatuak euskal langileen lan eta bizi baldintzak hobetzeko tresna egokiena izan nahi du, eta euskal langileen borrokak harilkatuko dituen haria euskara izan dadila nahi dugu. Lan-baldintzen hobekuntza euskaraz antolatuta, etorkinak euskaldunduko ditugu, gure lurretan jatorria duten beste euskal herritarrekin batera. Bereziki prekaritatea sindikatuaren lanaren erdigunean kokatuta lortuko dugu prekaritate hori bizi duten pertsonak sindikatura erakartzea beren lan-baldintzak hobetzeko, hemen dugu erronka.
Erronka honen tamaina izugarria da, eta frustrazio izugarria jasan dezakegu dena bat-batean aldatu nahi badugu. Ondo asmatu behar dugu erabaki txikiak hartzen, bere txikitasunean aldaketa sakonak ekar ditzaketenak, sinistuta erabaki txiki baten ondoren beste bat hartuta egungo egoera irauli dezakegula. Zentzu horretan, eta egin beharreko bidea sindikatuok laguntzarik gabe nekez egin ahal izango dugula sinistuta, iaz Jaurlaritzari eskaera zehatz bat egin genion, irabazi asmorik ez duten elkarte guztien esku egongo den itzulpen zerbitzu publiko eta doakoa eskatu genion. Horrelako zerbitzu batek aukera emango luke egun baliabide faltaren ondorioz erdaraz egiten diren milaka bilera eta asanblada euskaraz egin ahal izatera, euskaldunon eskubideak erdaldunen eskubideen pare jartzera, eta erdararen espazioen hegemonia lehiatzera. Eskaera hori aurrez aurre eta idatziz egin diogu Jaurlaritzari, ez dugu erantzunik jaso.
Bizi gaituen sistemak arduren indibidualizazioa dakar. Norberaren gaitasun eta konbikzioaren arabera bizitzan lorpenak izan ditzakegula errepikatzen digute behin eta berriro. Langabezia tasa izugarria dagoen momentu batean enplegua lortzea norbere arazo moduan bizitzera garamatzate, hori besterik ez da diskurtso ofizialak hedatu duen ekintzailetzaren interpretazio neoliberala. Kontuz ez bagabiltza horretara mugatu daiteke euskal administrazioen hizkuntza politika, ahobizi eta belarriprestak elkarrekin harremanetan jartzera gure artean hizkuntza ohiturak alda ditzagun, gizartea egituratzen duten elementu guztiak erabat erdaldunak direnean.
Euskarak militanteak behar ditu, aldaketaren nahia gugandik etorriko da, baina horrek ondoren erabaki kolektiboak behar ditu. Erdara hegemonikoa den espazio guztiak lehiatu behar ditugu, banan-bana egoera iraultzeko beharrezkoak diren erabaki eta baliabideekin, banan-bana espazio horiek erdaratik deseraiki eta euskaratik eraikitzeko. Honetarako politika transbertsalak behar ditugu, instituzioen babes eta erabakimena ezinbestekoa da euskaraz bizitzeko eskubidea beste edozein eskubide zibilen pare defenda dezaten. Erabaki politiko guztiek hizkuntza-eragina dute (genero eragina duten bezala), horregatik poztekoa litzateke hurrengo Jaurlaritzak euskararen lehendakariordetza bat izatea, honen bitartez sail guztietan hartzen diren erabakiek euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatuko dituztela ziurtatzeko.
Aldaketa estruktural horiek behar ditugu, horien baitan etorkinen beharrak kontuan hartu beharko ditugu (euskara ikasteko, gure gizartea ezagutarazteko, hezkuntza sistema ezagutzeko...). Baina argi izan behar dugu etorkinen euskalduntzean etorriko direnak ez direla arazo, arazoa gugan dagoela.