KORONABIRUSA: krisiaren zazpi ikasgai

"Erregea biluzik" dagoenez (Enbata, 2020ko apirilekoa), osasun krisiak agerian uzten du antolaketa kolektiboaren garrantzia. Metamorfosi sozial eta ekonomikoa ukigarria da, eta posible da berriz ere oinak lurraren gainean jartzea, gure lurraldeetatik ahalik eta gertuen. Erronka hori ez da ingurumenekoa soilik, eta balio-hierarkia bat birdefinitzen du.

Ondorioak atera behar ditugu koronabirusaren krisi honetatik, haren kausetatik, neoliberalismoaren eta gure egungo agintarien ezintasunetik, hura prebenitzeko, geldiarazteko eta arrazionalki kudeatzeko. Eta lezioak atera behar ditugu gure gizarteen hauskortasunari buruz, gero eta gutxiago baitira autonomoak eta erresilienteak. Horietako zazpi nabarmendu nahiko nituzke gaur.

1) Galdera ideologikoa

Gure agintarien ideologia neoliberalak, izan eskuinekoak, izan En Marchekoak (Macron) edo "ezkerrekoak", Hollanderen antzera, ez digu uzten gure gizarteetan eta gure planetan, garapen kapitalistaren ereduak hain kaltetuta, ugarituko diren krisi berrietarako prestatzen. "Merkatuaren esku ikusezin" ospetsua ez da gai garaiz erreakzionatzeko eta zor den bezala kudeatzeko finantza-istripuak, 2008an bezala, edo osasun-istripuak, gaur egungoa bezala. Klimaren aldaketa menderatzetik urrun, berak eragiten eta larriagotzen du. Osasun-krisi horrek adierazten du, aitzitik, ekosozialismoaren eta justizia sozialaren eta premia klimatikoaren esparruko funtsezko kontzeptuak, hala nola aurrea hartzea, planifikatzea eta antolaketa kolektiboa, inoiz baino gaurkotuagoak eta egokiagoak direla. Eta erakusten du, halaber, interes indibiduala edo onura indibidualaren bilaketa ez direla gure gizarteetan egon daitezkeen motibazio bakarrak. Herritarren eta herri bereko biztanleen arteko elkartasuna eta elkarrekiko laguntza, populazioen zentzu zibikoa, langileen dedikazioa gaizki ordainduta egon arren, hala nola zaintzaileak, elkarteetako hautetsi, funtzionario edo boluntario askok adierazi duten interes kolektiboaren zentzua, balio horien garrantzia azpimarratu du krisialdi honek eta gure gizartearen erronkak azpimarratu.

Osasun-krisi horrek adierazten du, aitzitik, ekosozialismoaren eta justizia sozialaren eta premia klimatikoaren esparruko funtsezko kontzeptuak, hala nola aurrea hartzea, planifikatzea eta antolaketa kolektiboa

2) Nahi denean, posible da.

Orain dela 40 urtetik, pentsalari eta iruzkingile neoliberalek, alde batetik, eta "ezker" etsiak, bestetik, "matxinatu" erradikalek zein aldaketa indibidualaren defendatzaileek, Estatuaren edo politikaren ezintasunari buruzko klixeak sortu dizkigute. Sentsibilitate politikoaren arabera, "Estatua da arazoa, ez konponbidea. Estatuak ezin du dena egin. Dena da gauza bera. Bozkatzeak ez du ezertarako balio. Hauteskundeek zerbaitetarako balioko balute, aspalditik debekatuta egongo lirateke. Gobernua edozein dela ere, ezin da ezer aldatu. Multinazionalek gobernatzen dute. Nik ez dut politikarik egiten. Norbanakoaren aldaketan eta haren eredugarritasunean gehiago sinesten dut ".

Tesi horiek jende askoren animoan zabaldu dira, eta min handia egiten diote aldaketaren eremuari. Botere kolektiboaren, publikoaren, baliabide guztiak erabili beharko lituzketen horiek beren baitan hartzen dituzte: berak ezin duenez "dena egin", ezin du ezer egin, eta ekonomia kapitalistari eta ideologia neoliberalari gailentzen utzi behar zaie. Eta bere baitan, etsipenak edo botere publikoak ezer egin ezin duelako sentimenduak garaituta, jendea abstenitu egiten da, uko egiten dio alternatiba ekologikoak eta sozialak bere botoarekin indartzeari, eta ukatu, diabolizatu edo barregarri uzten du konpromiso politikoa edo erakundeetan parte hartzea. Hala ere, birus txiki bat nahikoa izan da jendearen masari erakusteko nahi denean, posible dela. Botere publikoak, hala erabakitzen badu, ezinbestekoak ez diren enpresa eta jarduera epaituen kopuru handia itxi dezake; mugak kontrolatu eta iragazi ditzake; aireko zirkulazioa geldiarazi; enpresak konfiskatu; sektore hori edo sektore hori masiboki diruz lagundu, premiaz birmoldaketa jakin bat egin; automobilen zirkulazioa zorrotz mugatu, edo interes kolektiborako edo osasun publikorako kaltegarritzat jotzen diren jokabide edo jarduera jakin batzuk debekatu. Estatuek, demokraziak, beren instituzioek badute boterea "ekonomia bere lekuan jartzeko", berriro mugatzeko gizarteak, borondate kolektiboak, interes publikoak eta guztien ongiak emandako betebehar eta arauen bidez.

Ekonomia giza premien menpe jar daiteke, eta ez alderantziz, Karl Polanyik La gran transformación lanean bikain deskribatzen zuen bezala. Ulertzen da erabat bideragarria izango litzatekeela, horretarako borondate publikoa balego, dagoeneko hasita, gizateriari txarrena saihestuko liokeen metamorfosi sozial eta ekologikoari ekitea.

Estatuek, demokraziak, beren instituzioek badute boterea "ekonomia bere lekuan jartzeko", berriro mugatzeko gizarteak, borondate kolektiboak, interes publikoak eta guztien ongiak emandako betebehar eta arauen bidez.

3) Ez da egon "koma ekonomikorik”

"Grand soir de l 'effondrement" -ren "kolapsologo" batzuen ikuspegi milenaristaren kontrara, ez da gertatu "amiltze handia". Nahiz eta munduko ekonomia geldirik egon, nazioarteko merkataritzak jasan duen balaztada bortitza eta munduko biztanleriaren erdia baino gehiago konfinatuta dagoen, sistema ez da erori. Eta gutxiago egun gutxi batzuetan, batzuek sinetsi nahi zuten bezala. Sistemaren erresilientzia-gaitasuna estimagarria da, eta kapitalismoari egokitzeko eta berrantolatzeko aukera eman diezaioke, eta pertsona ahulenek garesti ordaintzeko arriskua dugu. Kapitalismoaren eraldaketa edo ordezkapenaren alde borrokatzeari uzteak, bere kabuz kolapsatuko dela eta geroko denborarako prestatzeak gehiago balio duela aitzakiatzat hartuta, etsipen asko eragin ditzake, hamarkada batzuetan behintzat. Aitzitik, gero eta nabariagoa da jatorri desberdineko krisi handiagoak behin eta berriz ezagutuko ditugula, eta krisi horiek, aldi berean, sistema zalantzan jartzeko uneak izango direla, jendeak kontzientzia hartzeko uneak. Hemendik aurrera horretarako prestatzen bagara, gero eta hobeto eta modu masiboagoan antolatzen bagara, aldaketa-aukera bihur ditzakegu, birmoldaketa-aukera, hain zuzen ere behin betiko erortzea saihestuko dutenak, baina ez sistemarena, gure gizarteena baizik. Euskal Herri Burujabe proiektuaren ildotik, alternatiba hor dago, ondo ukigarria, gutako bakoitzaren eskura, eta eraikitzen hasi da, hemen eta orain.

Euskal Herri Burujabe proiektuaren ildotik, alternatiba hor dago, ondo ukigarria, gutako bakoitzaren eskura, eta eraikitzen hasi da, hemen eta orain. Kontua da mundu osoan 1.000 proiektu abiaraztea lurralde burujabe, jasangarri eta solidarioetatik

4) Zer da funtsezkoena?

Krisi honek eta konfinamendu aldi luze honek kapitalismoak eta kontsumo gizarteak inkontziente kolektiboan eraikitako balio hierarkia berrikusten lagun dezakete. Zeintzuk dira gure benetako beharrak, ezinbestekoak, eta zeintzuk dira hain funtsezkoak ez direnak? Osasuna, elikadura eta abar bezalako oinarrizko beharretatik haratago, zer da benetan garrantzitsua? Zer da gehien behar duguna? Ondasun gehiago? Lotura gehiago? Artifizio gehiago errealitatetik ihes egiteko, edo zentzu gehiago gure bizitzan? Edgar Morinek munduko deflagrazio honetaz baliatzera deitu du, "Gure bizimoduaz, gure benetako beharrez eta eguneroko bizitzako alienazioetan ezkutatzen diren asmoez galdetzeko". Zeintzuk dira gizarte batek alde batera utzi ezin dituen lanbideak? Publizitarioek? Burtsako korrikalariak? Komertzialak? Diseinatzaileak? Edo zaintzaileak? Zaborra biltzen dutenak? Kutxazainak? Zure soldata eta ospe soziala bat al datoz zure erabilgarritasun mailarekin? Zein dira berotegi-efektuko gasen emisioak masiboki murrizteko, lehengaiak eta hainbat baliabide erauzteko eta gure aztarna ekologiko globala murrizteko errotik ezabatu edo mugatu ditzakegun jarduerak eta produktuak?

5) Naturak bere bidea egiten du.

Oraindik goizegi da Covid19 birusaren jatorria ziurtasunez ezagutzeko. Dakiguna da deforestazioa, urbanizazio gero eta handiagoa, abeltzaintza industriala eta intentsiboa direla zoonosien ugaltzearen egungo arrazoia, animaliek gizakiei transmititutako gaixotasunak, azaleratzen ari diren gaixotasun infekziosoen % 60 gutxienez. Erabat bestelako erregistro batean, IPCCk eta Munduko Bankuak urteak daramatzate ohartarazten klima aldaketak pandemiak ugarituko dituela gure inguruan. Eta klima aldaketak eragindako permafrostaren izotzaldiak birus zahar, ahaztu edo ezezagunei bizitza berria eman diezaikete gure egungo defentsa immunitarioentzat. Egungo krisiak gure gizarte guztiei ikusarazten die naturak, lehenago edo beranduago, sor dakizkiokeen degradazio eta asalduren ondorio direla. Eta hainbesteko kaltea egin dio non faktura hau eskudirutan eta eskala erraldoian ordaintzen dugun. Klima aldaketak, ekosistemen arintzeak, gure egungo garapen ereduak eragindako biodibertsitatearen iraungitzeak gero eta ondorio garestiagoak izango dituzte egungo eta etorkizuneko gizateriarentzat. Yi- Ming Weik (Pekingo institutu teknologikoa) zuzendutako nazioarteko ikerketa baten arabera, hilabete honetan Nature Communications aldizkarian argitaratua, klimaren inakzioaren kostua urteko pandemia baten kostuarekin alderatu ahal izango da, koronavirusaren antzeko krisi batena urtero... Australiako sute handietatik gutxira gertatzen den osasun-krisi honekin batera, otarrain-izurrite bat dago ekialdeko Afrikan, eta aparteko lehortea ekialdeko Europan. Azken batean, gure gizarteak onartzen hasi dira premia ekologikoa eta klimatikoa ez dela ingurumen-arazoa, baizik eta arazo itzela, funtsezkoa, saihestezina osasunaren, elikagaien, ekonomiaren, gizartearen eta demokraziaren esparruan, eta hori gizateria osoarentzat.

6) Gure gizarteak hauskorrak dira.

Kolapso handia gertatu ez bada ere, krisi honek agerian uzten du gure egungo gizarteekiko erabateko zaurgarritasuna eta mendekotasuna. Txinako hiri bateko merkatuan (edo laborategi batetik ihes egin izan balu ere) kontsumitutako animalia baten birus bat planeta osoan zehar zabaltzen da aste gutxiren buruan, aireko trafikoaren eztandari esker, nazioarteko merkataritzaren edo masa-turismoaren ondorioz. Eta hor dago jada, alde guztietatik, urtebeterako edo gehiagorako, hura desagerraraz dezakeen txertoa prest jartzeko berandututako denbora, ordurako mutatu ez denaren esperoan. Hurrengoa iritsi arte? Orain konturatzen gara probidentzia estatua, zerbitzu publikoak eta osasun politika publikoak desegiteko hamarkada batzuk igaro direla eta desarmatu egin gaituztela pandemiari aurre egiteko (maskarak eta produktu desinfektatzaileak masiboki banatuz, test goiztiarrak eta masiboak eta berrogeialdi mugatuak), ondorio larrienei aurre egiteko tratamendua aurkitzeko behar den denborarako, eta bat-batean Erdi Aroko metodoak erabili behar direla. Konturatzen gara munduko beste muturraren menpe gaudela geure sendagai, maskara babesle eta testa egiteko, eta gure ekonomia gelditu egiten dela beste kontinenteetan ekoitzitako pieza kopuru jakin bat falta bazaizu. Eta gure mendekotasun maila globalari buruz galdezka hasi ginen, eta, beraz, etorkizuneko krisi ekonomiko, politiko, sanitario edo militarrekiko zaurgarritasunari buruz.

Azken batean, gure gizarteak onartzen hasi dira premia ekologikoa eta klimatikoa ez dela ingurumen-arazoa, baizik eta arazo itzela, funtsezkoa, saihestezina osasunaren, elikagaien, ekonomiaren, gizartearen eta demokraziaren esparruan, eta hori gizateria osoarentzat.

7) Gure bizi-baldintzen kontrola berhartzea

Krisi honek sistemaz aldatzeko premia larria zabaltzen lagun dezake, beranduegi izan baino lehen, "Ezohiko egoerara itzultzearen" aurkako borroka indartzeko. Gure gizarteak kudeatzeko eta gizakien eta gizateriaren eta naturaren arteko harremanak ulertzeko beste modu bat eraiki nahi dugu eta eraiki dezakegu. Gaur egungo eredu ekonomikoarekiko alternatibak daude, eta ekonomiak gure bizitzan eta gure gizarteetan leku erabat ezberdina izan dezake eta izan behar du, berriro ere erdibide bihur dadin, eta ez helburu eta mehatxu. Gure subiranotasun errealak, elikadurakoak, medikoak, energetikoak, ekonomikoak, kulturalak berraurkitu behar ditugu, bizi garen lurraldeetatik ahalik eta gertuen, haietan elkartasuna eta aniztasuna lantzeko, erresilientzia-iturri. Ekonomia eta demokrazia birlokalizatu behar ditugu. Oinak lurrean jarri behar ditugu berriro, aldi berean egungo erronka handien aurrean gure interdependentziaz jabetuz. Beste behin, Edgar Morinek esaten digu krisi honek agerian uzten duela "gizaki guztien patu komunitatea Lur planetaren patu bioekologikoarekiko lotura banaezinean". Inor ezingo da bere kabuz atera klima aldaketaren edo pandemien aurrean. Gure garaiko erronka handiak nazioarteko elkartasuna nahitaez behar duten gaiak dira.

Laburbilduz, tokiko komunitate bakoitzaren baitan, lurralde bakoitzaren mailan, gure bizi-baldintzen kontrola hartu behar dugu berriro ere, mundu honen kolapsoari gehiago ez laguntzeko, eta etorkizuneko krisien aurrean hobeto prestatzeko, krisi horiek saihestezinak bihurtu baitira jada eragindako kalteen ondorioz. Koronavirusaren krisi honek adierazten digu jarraitu beharreko bidea, Euskal Herri Burujabe proiektuaren ildotik. Alternatiba hor dago, ondo ukigarria, bakoitzaren eta gutako baten eskura, eta eraikitzen hasi da, hemen eta orain. Kontua da mundu osoan 1.000 proiektu abiaraztea lurralde burujabe, iraunkor eta solidarioetatik, planeta honetako gure gizarte eta bizi-baldintza duin eta zibilizatuak suntsitzeko mehatxua egiten duen globalizazio kapitalista eta neoliberal hori geldiarazteko. Guk gure partea hartuko dugu.