Herritarren gehiegizko zorpetzetik ihesi

"Aberatsentzat, guztiz ezinezkoa da... aurrezten saiatu diren bezainbeste aurreztea, eta salbatzea merezi duen zerbait salbatzea" Marriner Eccles adierazpena 1933an EABetako Kongresuan.

Zorrak ahulezia sortzen du. Tranpatik nola ihes egin da galdera. Horri erantzuteko, gaurko ekonomia globala zorraren hain menpeko zergatik bihurtu den aztertu behar dugu. Hori ez zen gertatu banku zentralen kapritxoen ondorioz, askok uste duten bezala. Inbertsio aukerekiko aurrezteko gehiegizko desio baten ondorioz gertatu da zorrarekiko menpekotasun hau. Horrek interes tasa errealak ezabatu ditu, eta eskaria zorraren menpe gehiegi jartzea eragin du.

Oraintsuko bi artikuluk erakusten dute zergatik gertatzen den ekonomiaren gelditze gero eta handiago hori, eta zein diren haren ondorioak. 1934 eta 1948 bitartean Estatu Batuetako Erreserba Federaleko presidente izan zen Ecclesen ikuspuntua jasotzen duen artikuluetako batek "aberatsen gehiegizko aurrezkia eta herritarren zorraren igoera" aipatzen ditu. Besteak, "Zorpetutako eskariari" buruz, azaltzen du nola gainzorpetzeak eskaria ahultzen duen eta interes tasak murrizten dituen, atzeraelikatzen den ziklo batean. Bi artikuluen egileen artean, Princetongo Unibertsitateko irakasle Atif Mian eta Chicagoko Unibertsitateko irakasle Amir Sufi daude, zorrari buruz egindako lan bikainagatik ezagunak.

Ecclesek oso garbi esan zuen bezala, desberdintasunak ekonomia ahultzen du, politikariak langabezi handiaren edo gero eta zor handiagoaren arteko hautu madarikatura eramanez. “Gehiegizko aurrezkiari” buruzko dokumentuak bi puntutan azpimarratzen du. Lehena, Ameriketako Estatu Batuetan desberdintasuna handitu izanak, aberatsen %1aren aurrezkiak nabarmen handitzea ekarri duela dio. Baina aurrezpen hori ez da inbertsioaren igoeran islatzen. Are gehiago, inbertsio tasa erortzen aritu da, interes tasa errealak jaitsi arren. Aberatsen aurrezki superabita, herritarren %90aren gero eta zorpetze handiagoak konpentsatu du, edo haien diru sarreren gainetik kontsumitzeak.

(Grafika1. Zor osoaren bilakaera 14 herrialde aberatsenen BPGaren ehunekoan.)

Aberatsen aurrezkiak estatuko kontu korrontean superabita izatera eraman zezakeen, XIX. mende amaierako Erresuma Batuan bezala. Baina munduko gainerako herrialdeetako aberatsak AEBetako aktiboak pilatzen saiatu dira, eta, ondorioz, defizit iraunkorra sortu dute AEBetako kontu korrontean. Salbuespena finantza krisiaren aurreko urteak izan ziren. Urte horietan higiezinen burbuilak inbertsio pribatua bultzatu baitzuen, nahiz eta ez behar adina. AEB nahiz atzerriko aurrezki metaketa horren erabilera gehien herritarrek eta gobernuak egin dute. Lotura argia dago aberatsen aurrezkiaren eta gutxien dutenen zorpetzearen artean, kredituaren pilaketaren eta zorraren artean, alegia. 1982tik, aberatsen zorpetze garbiaren jaitsierarekin batera, gainerako %90eko zorpetzea handitu da. Horregatik da zentzugabea interes tasa baxuek gutxien dutenei kalte egiten dietela argudiatzea. Gutxien dutenak ez dira hartzekodun garbi nagusiak. Aberatsak dira gutxien dutenen zorraren hartzekodunak, ez bakarrik zuzeneko hartzekodunak, bankuen kredituen bidez, baita inbertsio eta negozioen kapitaleko partaidetzen bidez ere. Herritarren zorra handitzeko eta desberdintasuna handitzeko fenomeno hori ez da soilik Estatu Batuetakoa. Oso zabalduta dago.

(Grafika 2. Interes-tasa errealen beherakada progresiboa)

Zergatik da garrantzitsua zorraren igoera? David Levyk "Bubble or Nothing" liburuan dio hartzekodunek kreditu handiagoa pilatu ahala ekonomia finantzen gero eta menpekoagoa bihurtzen dela, eta, beraz, ahulagoa. "Eskari zorpetuaren" ideiak, Richard Koo ekonomialari japoniarrak proposatutako "balantzearen atzeraldien" antzeko kontzeptuak, dio zorra handitu ahala, pertsonak gero eta prestatuago daudela maileguan gero eta diru kopuru handiagoak eskatzeko. Ondorioz, interes tasek behera egin behar dute eskaintza eskariarekin orekatzeko eta depresio sakon bat saihesteko. Horrela iritsi gara, baita Covid-19ren aurretik ere, zero interes errealera. Lawrence Summersek "etengabeko geldialdia" deitu duen horretara daraman mekanismo bat da hau.

(Grafika 3. AEBetako% 1 aberatsenaren aurrezkien eta AEBetan inbertitutako atzerriko kapitalaren bilakaera -AEBetako BPG AEB. 1982 = 100-).

AEBetan eskaera eta eskaintza globalak orekatzeko joera dute. Baina desberdintasunaren eta aurrezkien gorakadaren antzeko fenomenoak beste ekonomia handi batzuetan ere ikusten dira, Txinan eta Alemanian bereziki. Txinak bere aurrezki soberakina AEBetan inbertitu ohi zituen, baina orain lurraldean bertan xahutzen ditu inbertsio handietan. Alemaniak, aldiz, bere bazkide komertzialak zorra handitzera eraman ditu Eurogunean eta handik kanpo.

(Grafika 4. BPGren portzentajearen araberako aurrezkiaren bilakaera, AEBetako errenta-banaketaren segmentuen arabera, segmentu aberatsenak dira aurrezkiak gehien handitu dituztenak, eta biztanle gehienak, berriz, gutxitu egin dira).

Orduan, nola egingo diogu ihes zorraren tranpari? Lehen urrats bat negozioak finantzatzeko, kapitala erabili beharrean zorra erabiltzen bada, pizgarria murriztea da. Hori egiteko modurik zuzenena zerga sistema guztietan kapital bidezko finantzazioa zorraren aurretik lehenestea litzeteke. Era berean, posible da, Mian eta Sufi irakasleek aurreko liburu batean eutsitakoari jarraituz, etxebizitza zor bidez ordaindu beharrean kapital bidez ordaintzera pasatzea. Neurri hauekin batera, Covid-19 krisiaren testuinguruan, aukera ona dugu gobernuek enpresei emandako laguntzak akzioak erosiz konpentsatzeko. Egungo interes-tasa hain baxuekin, gobernuek kapital-funts burujabeak sor ditzakete, oso kostu txikian.

(Grafika 5. Familien zor garbiaren bilakaera ehunekotan, 1982ko BPGd erreferentzialarekin alderatuta, errenta-banaketaren segmentuen arabera. Estatubatuar aberatsenak zorraren hartzekodun bihurtu dira neurri handiagoan; gainerakoak, berriz, zordun).

Hala ere, horrek ez luke konponduko gero eta handiagoa den zorrarekiko egonkortasun makroekonomikoak duen egungo mendekotasuna. Bi irtenbide posible daude. Lehena da gobernuek mailegua eskatzen jarraitzea. Baina, oso epe luzera, litekeena da horrek ez-ordaintze motaren batera eramatea. Aberatsak, gobernuaren hartzekodun nagusi direnak, kostuen zati handi bat beren gain hartzera behartuta daude, modu batera edo bestera. Irtenbidea aberastasunaren banaketa aldatzea da, eskari iraunkorragoa eta inbertsio sendoagoa sortzeko, herritarren zorpetzea handitu gabe.

1933an, honako hau ere esan zion Ecclesek Kongresuari: "Gehien dutenen interesengatik … beraien soberakin kopuru nahikoa hartu behar dugu, kontsumitzaileek kontsumitzea eta enpresek irabaziekin jardutea ahalbidetzeko". Hori gertatu zen, neurri batean halabearrez eta beste neurri batean nahita, bigarren mundu gerraren ondoren. Etengabe handitzen ari den herritarren eta gobernuaren zorrak ez dio egonkortasunik emango munduko ekonomiari. Aktiboen prezioen burbuilek ere ez lukete jarraitu behar gure ekonomiarentzat hain garrantzitsuak izaten. Alternatiba erradikalagoak hartu beharko ditugu. Krisi bat une bikaina da norabidea aldatzeko. Has gaitezen oraintxe bertan.

(Grafika 6. Familien eta gobernuaren zorraren bilakaera, BPGaren ehunekoan, aberastasunaren banaketan% 1 aberatsenaren diru-sarreren partaidetzaren bilakaeraren aldean, 14 herrialde aberatsenetan).

Egilea: Martin Wolf, Financial Times”eko ekonomia burua. Financial Times-en argitaratua 2020ko maiatzaren 5ean.
https://twitter.com/martinwolf_/status/1257720613340426240

Itzultzailearen oharra: jatorrizko testuaren literaltasunaren alde, "the shavings" terminoa "aurrezki" gisa mantentzea erabaki dugu, nahiz eta esamoldeak eduki ideologiko garbian duen eta aurrezki moduan aurkeztu nahi duen ekonomia kapitalistarekiko ikuspegi kritiko batetik kapital-metaketa dena. Gauza bera gertatzen da "less well-off" edo "less rich" bezalako terminoekin, “ez hain aberats” moduan itzuliak, oso aberatsak ez diren %1 edo %10 salbu, biztanleriaren % 99 edo 90 izendatzeko.